Cultural Sensitivity: Nhật ký làm Research ở UK

Xin chào, mình là Uyên – một người làm trong lĩnh vực Nghiên cứu Định tính (Qualitative Research) với hơn 5 năm kinh nghiệm. Mình tốt nghiệp Thạc sĩ ngành Marketing tại Queen Mary University of London, từng làm việc tại Anh, Đức, và sau đó gắn bó với ngành nghiên cứu tại Việt Nam.

Hiện tại mình đang trong hành trình tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp tại thị trường UK – một hành trình nhiều thử thách, học hỏi và tái định vị bản thân.

"Chuyển đổi văn hoá" là thử thách lớn

Nhiều người thường nghĩ rào cản khi tìm việc ở nước ngoài là thiếu kỹ năng hay kinh nghiệm, nhưng với mình, sự khác biệt văn hóa và môi trường làm việc mới là thử thách lớn nhất.

Khi rời Việt Nam lần đầu tiên, mình chỉ mới 22 tuổi – còn rất trẻ, thiếu kinh nghiệm, và chưa thật sự va chạm nhiều với thị trường lao động. Nhưng khi trở lại Việt Nam sau gần một thập kỷ, mình nhận ra quê hương đã thay đổi rất nhiều: năng động hơn, trẻ trung hơn, và tốc độ phát triển vượt trội. Mình phải tái thích nghi với một môi trường gần như mới hoàn toàn.

Ở chiều ngược lại, thị trường lao động tại UK lại vận hành theo một nhịp khác: hệ thống rõ ràng, đề cao tính độc lập và vai trò cá nhân. Trong khi đó, môi trường làm việc ở Việt Nam coi trọng sự kết nối, tính linh hoạt và tinh thần tập thể. Sự khác biệt này khiến mình đôi lúc cảm thấy “lạc nhịp” khi trở lại Anh.

Bên cạnh đó, dù học Thạc sĩ tại Queen Mary – một ngôi trường có thế mạnh về học thuật thiên nhiều về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu khoa học. Điều này khiến mình khó kết nối được với tính thực tiễn của ngành khi đi làm, vì khoảng cách giữa kiến thức học thuật và yêu cầu thực tế trong công việc là khá lớn.

Bước ngoặt từ chương trình Talent Up

Mình biết đến Talent Up qua một bài đăng trong nhóm Vietnamese in the UK. Lúc đó, mình đăng ký tham gia mà không đặt quá nhiều kỳ vọng – chỉ đơn giản muốn nghe thêm những chia sẻ thực tế từ các bạn Việt hoặc châu Á đang tìm việc tại UK.

Trước đây, khi viết CV, mình có thói quen liệt kê thật nhiều thành tựu, nghĩ rằng càng liệt kê nhiều về thành tích thì càng gây ấn tượng. Nhưng sau khóa học, mình nhận ra: Sự phù hợp (relevancy) mới là yếu tố then chốt. Những thành tích chỉ có giá trị khi chúng liên quan trực tiếp đến vị trí đang ứng tuyển. CV không nên là bản tóm tắt toàn bộ sự nghiệp, mà nên là phiên bản tinh gọn, chọn lọc theo từng công việc cụ thể.

Hiểu hơn về khoảng cách giữa "mình nghĩ mình phù hợp" và "nhà tuyển dụng thấy phù hợp": Một điểm mình từng bỏ qua là sự chênh lệch về cấp độ công việc giữa hai thị trường. Nhiều khi mình ứng tuyển vào vị trí có level thấp hơn so với vai trò từng làm ở Việt Nam, và nghĩ rằng với kinh nghiệm của mình, sẽ dễ dàng được chọn. Nhưng thực tế, nhà tuyển dụng lại không nghĩ vậy. Khi đọc CV với những dòng như “Tôi từng quản lý…”, họ có thể cảm thấy mình "overqualified" hoặc không đúng level. CV dù hay vẫn có thể bị loại ngay từ vòng lọc ATS nếu không sát với mô tả công việc.

Khơi lại các mối quan hệ cũ: Một điểm nữa mà mình rất trân trọng từ chương trình là việc được gợi nhắc lại những kết nối chuyên nghiệp mà mình từng có. Vì năm đầu quay lại UK mình bận ổn định cuộc sống, nên hoàn toàn quên mất rằng mình đã từng có những mối quan hệ rất giá trị và tiềm năng. Nhờ Talent Up, mình chủ động hơn trong việc tìm lại và duy trì những kết nối ấy.

Mình vẫn nhớ buổi học về networking với chị Phương, khi chị chia sẻ những cách rất đơn giản nhưng hiệu quả để giữ liên lạc hoặc nối lại những mối quan hệ cũ. Nghe thì có vẻ dễ, nhưng lúc đó mình mới thật sự hiểu rằng: Networking không cần phải là kỹ năng “cao siêu” – nó bắt đầu từ sự chân thành và chủ động.

Ngoài ra, mình cũng nhận ra một thực tế quan trọng về thị trường lao động tại UK. Ở Việt Nam, chỉ cần gửi CV là mình thường được gọi phỏng vấn khá nhanh – mình biết hồ sơ của mình đủ “ăn điểm”. Nhưng tại Anh, mọi thứ không diễn ra dễ dàng như vậy. Việc apply thành công đòi hỏi nhiều hơn cả năng lực: cần sự điều chỉnh chiến lược, hiểu đúng văn hóa, và biết cách đặt bản thân vào vị trí nhà tuyển dụng.

Khi kỹ năng không phải là rào cản – mà là cảm nhận văn hóa

Trước đây, mình từng làm việc tại một công ty là đối tác của Nielsen – một agency nghiên cứu lớn với nhiều khách hàng toàn cầu. Nhờ vậy, mình có cơ hội tiếp xúc với các yêu cầu đa dạng và phong cách làm việc từ nhiều nền văn hóa doanh nghiệp khác nhau. Mình từng nghĩ đó là một lợi thế lớn khi apply ra thị trường quốc tế. Tuy nhiên, khi bước vào thị trường UK, mình nhận ra rằng: Điều khó nhất không phải là kỹ năng hay quy trình, mà là sự nhạy cảm văn hóa (cultural sensitivity).

Về mặt phương pháp và kỹ thuật trong nghiên cứu thị trường ở UK không khác nhiều so với những gì mình từng sử dụng. Các bước làm research, từ thiết kế, phân tích đến báo cáo đều khá tương đồng. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở một yếu tố vô hình hơn: Làm thế nào để thực sự hiểu người tiêu dùng bản địa?

Ngay tại Việt Nam, khi làm nghiên cứu cho hai thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, mình đã phải dành riêng một phần trong báo cáo để phân tích sự khác biệt về hành vi và quan điểm người tiêu dùng. Vậy nên, sự khác biệt giữa người tiêu dùng Việt Nam và tại UK rõ ràng còn sâu sắc hơn rất nhiều.

Đó là lý do vì sao, dù có công cụ giống nhau, nhưng nếu không có sự thấu cảm văn hóa, rất khó để khai thác được insight thực sự giá trị.

Một trong những kỹ năng cốt lõi trong công việc của mình là moderation – trò chuyện và khai thác thông tin trong các buổi phỏng vấn định tính. Khi làm việc với người Việt, bằng tiếng Việt, mình có thể dễ dàng nắm bắt "subtle cues" – những tín hiệu ngầm như cách họ dùng từ, ánh mắt, hoặc biểu cảm nhỏ trên gương mặt.

Nhưng khi chuyển sang làm moderation bằng tiếng Anh, đặc biệt là với người bản địa, mọi thứ trở nên khó kiểm soát hơn. Dù khả năng tiếng Anh của mình đủ để làm việc chuyên nghiệp, nhưng để hiểu sâu, phản xạ linh hoạt với sắc thái biểu cảm, slang hoặc ngôn ngữ địa phương, là một thử thách không nhỏ.

Mở rộng góc nhìn nghề nghiệp – Khi không còn bó buộc vào một vai trò cố định

Sau khi hoàn thành khóa học Talent Up, và qua những buổi trò chuyện với anh Linh – một mentor đang làm việc trong lĩnh vực UX, mình dần hình thành một góc nhìn mới về chính ngành nghề của mình.

Trước đây, mình tự giới hạn bản thân trong những công việc từng làm trước đó và quen thuộc. Nhưng sau quá trình tự soi chiếu lại năng lực và nghe chia sẻ từ các mentor, mình nhận ra: Mình hoàn toàn có thể chuyển hướng – vẫn trong ngành, nhưng với vai trò linh hoạt hơn.

Tư duy mở: Cùng kỹ năng, nhiều hướng đi: Ví dụ, thay vì chỉ tập trung vào moderation, mình có thể cân nhắc các vai trò như: Operations – nơi cần người quản lý quy trình, con người, và nhà cung cấp, đòi hỏi sự tổ chức và theo sát sát sao, điều mà mình có kinh nghiệm. Client Services hoặc Project Management – các vị trí ít yêu cầu cultural sensitivity cao, nhưng vẫn tận dụng tốt kỹ năng giao tiếp, điều phối và xử lý tình huống.

Việc dám mở rộng phạm vi tìm kiếm và thử sức ở những vai trò gần kề giúp mình cảm thấy bớt áp lực hơn – không còn nặng nề chuyện phải “trở lại đúng vai trò cũ”, mà thay vào đó là tìm nơi phù hợp với thế mạnh hiện tại và khả năng phát triển trong tương lai.

Tất nhiên, nếu đọc được một JD phù hợp với năng lực cốt lõi, mình vẫn apply. Nhưng điểm khác biệt là mình không còn bó buộc bản thân vào một con đường duy nhất, và điều đó tạo cho mình cảm giác chủ động, nhẹ nhàng và tích cực hơn rất nhiều trong hành trình tìm việc.

Khoảnh khắc hoang mang – và cách mình tìm lại sự tự tin

Hành trình tìm việc tại UK không hề dễ dàng. Dù mình có CV tốt, kinh nghiệm vững, và những thành tích rõ ràng, nhưng vẫn không ít lần bị từ chối. Lúc đó, cảm giác mất tự tin là điều rất thật – mình bắt đầu tự nghi ngờ năng lực của chính mình. Có những lúc mình tự hỏi: “Mình hiểu công việc, thấy mình phù hợp… sao vẫn không được chọn?”.

Dần dần, mình học được rằng không phải lúc nào bị từ chối cũng có nghĩa là chưa đủ giỏi – mà đôi khi, đơn giản là chưa đúng thời điểm, hoặc có yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát.

Trong một lần trở về Việt Nam, mình có dịp nói chuyện lại với sếp và đồng nghiệp cũ. Chính những cuộc trò chuyện này đã khiến mình chợt nhớ ra: Mình từng tạo ra giá trị. Mình từng giúp đỡ, truyền động lực, và để lại dấu ấn tích cực cho những người từng làm việc cùng.

Một vài lời cảm ơn từ nhân viên cũ, hay câu chuyện nhỏ mà mình từng quên bẵng, lại trở thành lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng sâu sắc – rằng mình không hề vô hình, và những nỗ lực của mình đã từng có ý nghĩa.

Điều đó giúp mình lấy lại sự tự tin và có thêm động lực để tiếp tục bước đi, dù con đường phía trước vẫn còn nhiều thử thách.

Điều trân trọng nhất từ Talent Up

Điều mình trân trọng nhất sau khi tham gia Talent Up không chỉ là kiến thức hay kỹ năng mới, mà chính là cơ hội kết nối với những mentor giàu kinh nghiệm như anh Linh và chị Phương – những người Việt thành công tại UK và luôn sẵn lòng chia sẻ, hỗ trợ cộng đồng người Việt ở đây.

So với các cộng đồng người nước ngoài khác như Trung Quốc hay Ấn Độ, cộng đồng người Việt tại UK vẫn còn nhỏ lẻ và chưa có hệ thống hỗ trợ mạnh mẽ. Vì vậy, mình rất trân quý tinh thần “pay it forward” mà Talent Up và các mentors mang đến.

Mình nghĩ đây là một điểm sáng, giúp các bạn trẻ hay người mới đến không cảm thấy cô đơn trên hành trình phát triển sự nghiệp tại xứ người.

Lời khuyên cho những người mất phương hướng

Nếu mình có lời nhắn gửi tới những ai đang cảm thấy mất phương hướng trong hành trình tìm việc, mình muốn nói rằng:

“Té ở đâu thì đứng dậy ở đó. Hết đau rồi thì đi tiếp. Đó đã là một dạng thành công rồi.”

Nghe có vẻ đơn giản, nhưng sự kiên trì và khả năng phục hồi chính là những yếu tố quan trọng nhất giúp chúng ta tiến lên. Mỗi lần đứng dậy sau vấp ngã là một bước tiến – không chỉ là vượt qua khó khăn mà còn là cách ta trưởng thành và tiến gần hơn tới mục tiêu của mình.